#05 STRING (MATN)

STRING ma'lumot turi va uning ustida amallar

STRING VA UNICODE

STRING (matn) —Pythondagi eng mashxur ma'lumot turlaridan biri. Avvalgi darsda ko'rganimizdek, o'zgaruvchiga matn yuklash uchun matn qo'shtirnoq (" ") yoki birtirnoq (' ') ichida yozilishi kerak.

shahar = "Қўқон"
viloyat = 'Фарғона'

Pythonda matnlar Unicode jadvalidagi istalgan belgilaridan iborat bo'lishi mumkin (jumladan o'zbek, arab, hind, xitoy alifbosidagi harflar yoki turli emoji-smayliklar).

matn = "Men yangi 📱 oldim"
print(matn)

Natija: Men yangi 📱 oldim

STRING USTIDA AMALLAR

Matnlarni qo'shish operatori (`+`)

Matnlarni qo'shish uchun + operatoridan foydalanmiz:

ism = 'Ahmad'
print("Mening ismim " + ism)

Natija: Mening ismim Ahmad

ism = 'Ahad'
familiya = 'Qayum'
print(ism + familiya)

Natija: AhadQayum

Yuqoridagi kodda ism va familiya orasiga bo'shliq belgisini qo'shmaganimiz uchun ikki matn qo'shilib yozildi. Buni to'g'rilash uchun, 3-qatorni quyidagicha yozamiz:

ism = 'Ahad'
familiya = 'Qayum'
print(ism + ' ' + familiya) # ikki o'zgaruvchi orasiga bo'sh joy qo'shamiz

Natija: Ahad Qayum

f-string

Ikki (va undan ko'p) matn ko'rinishidagi o'zgaruvchilarni birlashtirish uchun f-string usulidan f"{matn1} {matn2}" ham foydalansak bo'ladi:

ism = "Ahad"
familiya = 'Qayum'
ism_sharif = f"{ism} {familiya}"
print(ism_sharif)

Bu usul yordamida uzun matnlarni ham yasash mumkin:

ism = "James"
familiya = 'Bond'
print(f"Salom, mening ismim {familiya}. {ism} {familiya}!")

Natija: Salom, mening ismim Bond. James Bond!

Mahsus belgilar

Matnga bo'shliq qo'shish uchun \t belgisidan, yangi qatordan boshlash uchun \n belgisidan foydalanamiz:

print('Hello World!')
print('Hello \tWorld!')
print('Hello \nWorld!')

Natija:

Hello World!

Hello

World!

STRING METODLARI

Pythonda string ustida amalga oshirish mumkin bo'lgan tayyor amallar to'plami mavjud. Bunday amallar to'plami metodlar deb ataladi.

Metodlarni qo'llash uchun metod nomi matndan so'ng .metod_nomi() ko'rinishida yoziladi. Keling shunday metodlarning ba'zilari bilan tanishaylik.

`upper()` va `lower()` metodlari

upper() metodi matndagi har bir harfni katta harfga o'zgartiradi.

ism = 'Ahad'
familiya = 'Qayum'
ism_sharif = f"{ism} {familiya}"
print(ism_sharif.upper())

Natija: AHAD QAYUM

lower() metodi esa aksincha, har bir harfni kichik harfga o'zgartiradi.

ism = 'Ahad'
familiya = 'Qayum'
ism_sharif = f"{ism} {familiya}"
print(ism_sharif.lower())

Natija: ahad qayum

`title()` va `capitalize()` metodlari

title() metodi matndagi har bir so'zning birinchi harfini katta harf bilan yozadi.

ism_sharif = 'james bond'
print(ism_sharif.title())

Natija: James Bond

capitalize() esa faqatgina eng birinchi so'zning birinchi harfini katta bilan yozadi.

ism_sharif = 'james bond'
print(ism_sharif.capitalize())

Natija: James bond

Metodlarni faqat o'zgaruvchilarga emas, balki to'g'ridan-to'g'ri matnga ham qo'llash mumkin (aslida o'zgaruvchi ham matnning (yoki boshqa ma'lumotning) manzili xolos)

print('james bond'.upper())

Natija: JAMES BOND

`strip()`, `rstrip()` va `lstrip()` metodlari

Bu metodlar matnning boshi va oxiridagi bo'sh joylarni olib tashlaydi.

lstrip() — matn boshidagi bo'shliqni,
rstrip() – matn oxiridagi bo'shliqni,
strip() — matn boshi va oxiridagi bo'shliqlarni olib tashlaydi

meva = "     olma     "
print("Men " + meva.lstrip() + " yaxshi ko'raman")
print("Men " + meva.rstrip() + " yaxshi ko'raman")
print("Men " + meva.strip() + " yaxshi ko'raman")
print("Men " + meva + " yaxshi ko'raman")

Men olma yaxshi ko'raman
Men olma yaxshi ko'raman
Men olma yaxshi ko'raman
Men olma yaxshi ko'raman

Matnlar bilan ishlaydigan metodlar ko'p. Ularning ba'zilari bilan kelajakda yana tanishamiz, to'liq ro'yhatni esa quyidagi sahifada ko'rishingiz mumkin.

Metodlar o'zgaruvchi ichidagi asl matnni o'zgartirmaydi!

INPUT —FOYDALANUVCHI BILAN MULOQOT

Shu paytgacha biz o'zgaruvchilarning qiymatini dasturning ichida berayotgan edik. Keling endi qiymatni o'zimiz emas, balki dastur foydalanuvchilariga kiritish imkonini beramiz.

Buning uchun input() funktsyasidan foydalanamiz.

ism = input("Ismingiz nima?")
print("Assalom alaykum, " + ism)

Yuqoridagi dastur, avval 1-qatorda foydalanuvchining ismini so'raydi. Foydalanuvchi ismini kiritib, Enter tugmasini bosgach, foydalanuvchi kiritgan matnism degan o'zgaruvchiga yuklanadi va dasturining 2-qatori bajaradi:

Natija:

Ismingiz nima?anvar

Assalom alaykum, anvar

Keling yuqoridagi kod va uning natijasini chiroyliroq ko'rinishga keltiramiz.

ism = input("Ismingiz nima?\n>>>") # Foydalanuvchi ismini yangi qatordan kiritadi
print("Assalom alaykum, " + ism.title())

AMALIYOT

Quyidagi mashqlarni bajaring:

Quyidagi o'zgaruvchilarni yarating:
- kocha="Bog'bon"
- mahalla="Sog'bon"
- tuman="Bodomzor"
- viloyat="Samarqand"
Yuqoridagi o'zgaruvchilarni jamlab, quyidagi ko'rinishda konsolga chiqaring:
- Bog'bon ko'chasi, Sog'bon mahallasi, Bodomzor tumani, Samarqand viloyati
Yuqoridagi o'zgaruvchilarning (kocha, mahalla, tuman, viloyat) qiymatini foydalanuvchidan so'rang. Va avvalgi mashqni takrorlang.
Yuqoridagi matnni konsolga chiqarishda har bir verguldan keyin yangi qatordan yozing
Yuqoridagi matnni f-string yordamida, yangi, manzil deb nomlangan o'zgaruvchiga yuklang
manzilga biz yuqorida o'rgangan title(), upper(), lower() , capitalize() metodlarini qo'llab ko'ring.
Quyidagi o'zgaruvchilarni yarating:
- kocha="Bog'bon"
- mahalla="Sog'bon"
- tuman="Bodomzor"
- viloyat="Samarqand"
Yuqoridagi o'zgaruvchilarni jamlab, quyidagi ko'rinishda konsolga chiqaring:
- Bog'bon ko'chasi, Sog'bon mahallasi, Bodomzor tumani, Samarqand viloyati
Yuqoridagi o'zgaruvchilarning (kocha, mahalla, tuman, viloyat) qiymatini foydalanuvchidan so'rang. Va avvalgi mashqni takrorlang.
Yuqoridagi matnni konsolga chiqarishda har bir verguldan keyin yangi qatordan yozing
Yuqoridagi o'zgaruvchilarni f-string yordamida, yangi, manzil deb nomlangan o'zgaruvchiga yuklang
manzilga biz yuqorida o'rgangan title(), upper(), lower() , capitalize() metodlarini qo'llab ko'ring.